SISWATI GRAMMAR: SICHASISO- SIHLUNGO

SIHLUNGO

a) Ufuna liphi litafula?

b) Umfana mumbe webe ibhola

c) Lunye lufohlile.

d) Ulihlobo muni lwemuntfu?

- Kulemisho lengenhla lamagama latopele siwabita ngekutsi sihlungo.

- Sihlungo incenye yesichasiso lesebenta kuhlunga noma kuhlukanisa intfo letsite kulenye ( Sibanda etal, 1996).

TAKHI TESIHLUNGO

- Sivumelwano

- Sicu

TIVUMELWANO TESIHLUNGO

- Tivumelwano tesihlungo takhiwa tisuselwa eticalweni tetigaba temabito.

- Nkamisa losekucaleni uyasuswa
         
SIGABA      SICALO     SIVUMELWANO

1                    umu-                    mu-

2                    umu-                    mu-

3                    li-                          li-

4                    si-                          si-

5                    iN                         yi-

6                    lu-                        lu-                              
7                    bu-                      bu-

8                    ku-                      ku-


- Umangabe sicalo sinemalunga lamabili sivele sitsatse lelilesibili ( sigaba 1, 2).

- Umangabe sinelilunga linye sivele sitsatse lona( sigaba 3, 4, 6, 7, 8).

- Umangabe kunabomafonkholo bona bayasuswa ngoba abasilo lilunga leliphelele (sigaba 5). Lomafonkholo kusigaba 5 ususiwe kwabeswe kucaliswa nga /y-/ kulo lo /-i-/ kwaphuma /yi-/. Kanjalo nasebunyentini bomafonkholo bayasuswa.


SIGABA      BUNYE            BUNYENTI

1                      mu-                ba-

2                      mu-                mi-

3                      li-                    ma-

4                      si-                    ti-

5                      yi-                   ti-

6                      lu-                   ti-

7                                   bu-

8                                   ku-


TICU TESIHLUNGO

- Tine kuphela ticu tesihlungo

i) /-ni/

ii) /-nye/

iii) /-phi/

iv) /-mbe/

TIBONELO

a) ufuna yiphi intfombi kuleti.

b) Kuphi kudla kwami.

c) Utfole umuntfu muni Thoko.

d) Umfana mumbe webile.

e) Munye walabafana webile.

KUSETJENTISWA KWESIHLUNGO (Dlamini, 1995).

1. Singalandzela sobito emshweni lesimchazako.

a) Umuntfu munye akasweleki.

b) Tilwane tini leti?

c) Ufuna tinkhomo tiphi?

2. Singasetjentiswa ekwakheni sibanjalo.

a) Ngumuphi?

b) Ngutiphi?

c) Yini?

3. Singasetjentiswa ekwakheni buniyo.

a) Yamuphi?

b) Taliphi?

c) Kwakuphi?

4. Singasetjentiswa ekwakheni tandziso ngekucalisa ngetakhina-nanga-‘.

a) Ngani?

b) Nani?


References

1. Dlamini J. V. (1995). Luhlelo LweSiswati: Sehluko 4 Libito.  South Africa: Shuter & Shooter (Pty) Ltd.

2. Maduna (2021). Siswati : Sibaluli. Mphofu High School SiSwati Notes.

3. Sibanda E. S. Mthembu E. T. (1996). Sihlatiya Siswati. Swaziland: Macmillan Swaziland National Publishing.

Popular posts from this blog

50 SISWATI TAGA NETISHO (IDIOMS AND PROVERBS)

SISWATI GRAMMAR: SICHASISO – SIBALULI

SWAZI CULTURE AND CUSTOMS: UMUTI WESISWATI SEHLUKO SEKUCALA